Półmaski jednorazowe

Półmaski jednorazowe znajdują szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach i aplikacjach, gdzie wymagana jest ochrona przed cząstkami stałymi (np. pyły, dymy, bakterie, wirusy) i cząstkami ciekłymi w postaci mgły. Niektóre półmaski posiadają warstwę z węglem aktywnym co umożliwia pochłanianie uciążliwych gazów (np. nieprzyjemne zapachy) ale tylko w ograniczonym zakresie (poniżej NDS). W zależności od aplikacji często używa się potocznych pojęć: "maska przeciwpyłowa", "maska chirurgiczna" - stosowana do ochrony pacjentów czy "maska antysmogowa" stosowana coraz częściej na ulicach zanieczyszczonych miast. "Jednorazowość" półmaski polega na tym, że nie posiada elementów wymiennych a więc po zużyciu nadaje się do wyrzucenia (utylizacji). Półmaski ochrony dróg oddechowych zakrywają nos i usta i składają się z jednej lub kilku warstw materiału filtracyjnego.

W zależności od zastosowania półmaski jednorazowe muszą spełniać normy:

• EN 149 - Sprzęt ochrony układu oddechowego -- Półmaski filtrujące do ochrony przed cząstkami -- Wymagania, badanie, znakowanie
• EN 14683 - Maski medyczne -- Wymagania i metody badań

Półmaski filtrujące wg EN 149

Klasy ochrony:

• FFP1 - skuteczność filtracji ≥ 80%
• FFP2 - skuteczność filtracji ≥ 94%
• FFP3 - skuteczność filtracji ≥ 99%
  
  dodatkowe oznaczenia:
• D - zwiększona pyłochłonność - spełnia dodatkowe wymogi odporności na zatkanie pyłem dolomitowym
• NR - półmaska jednorazowa (można użyć tylko podczas jednej zmiany)
• R - półmaska może być używana dłużej niż podczas jednej zmiany roboczej co czyni ją wielokrotnego użytku

Podstawowe cechy:

• oferowane w wersji z zaworem ułatwiającym wydech lub bez zaworka
• dobre uszczelnienie do twarzy - im wyższa klasa tym mniejsze nieszczelności; dodatkowe uszczelki od wewnątrz
• kształt kopułkowy lub kopertowy (płaski po złożeniu) ułatwiający przechowywanie
• może posiadać warstwę z węglem aktywnym do neutralizacji nieprzyjemnych zapachów
• dobrze chroni użytkownika przed niebezpiecznymi pyłami i czynnikami biologicznymi w formie pyłów i aerozoli

Przeznaczenie:

• ochrona przed szkodliwymi cząstkami stałymi w postaci pyłu, dymu i mgły w stężeniach przekraczających wielokrotnie NDS, również przed smogiem
• chronią przed emisją wirusów do otoczenia ale tylko w wersji bez zaworka oddechowego
• stanowią skuteczną ochronę przed wirusami z zewnątrz (klasa FFP2 i FFP3)
• w wersji z węglem aktywnym chronią przed nieprzyjemnymi zapachami (poniżej NDS)

 

Maski medyczne wg EN 14683

Klasy ochrony:

• Typ I - skuteczność filtracji bakteryjnej BFE ≥ 95%
• Typ I R - skuteczność filtracji bakteryjnej BFE ≥ 95%, odporność na przesiąkanie
  
  
• Typ II - skuteczność filtracji bakteryjnej BFE ≥ 98%
• Typ II R- skuteczność filtracji bakteryjnej BFE ≥ 98%, odporność na przesiąkanie

 

Podstawowe cechy:

• brak zaworka oddechowego
• stosunkowo słabe uszczelnienie do twarzy
• harmonijkowy kształt ułatwiający dopasowanie
• słabo chroni użytkownika przed zewnętrznymi czynnikami biologicznymi ze względu na nieszczelności
• w wykonaniu "R" jest odporna na przesiąkanie i chroni przed ekspozycją na krew i inne płyny ustrojowe

Przeznaczenie:

• stosowane przez personel medyczny aby zapewnić sterylne warunki leczenia i chronić pacjenta przed wirusami/bakteriami np. podczas operacji
• chronią chirurgów i pozostały personel medyczny w przypadku narażenia na działanie krwi i innych potencjalnie zakaźnych płynów ustrojowych pacjentów
• chronią przed emisją wirusów i bakterii do otoczenia ale nie stanowią dostatecznej bariery dla użytkownika przed zarażeniem się wirusem z otoczenia
• nie są przeznaczone do pracy w zapylonej atmosferze i z niebezpiecznymi pyłami

Półmaski filtrujące wg normy EN 149 - szczegóły

Półmaski filtrujące chronią przed cząstkami stałymi w postaci pyłu, dymu i mgły (aerozolami) i są przeznaczone do stosowania na stanowiskach w których są notowane przekroczenia NDS pyłów, dymu i aerozoli we wdychanym powietrzu. Zasadniczo nie chronią przed niebezpiecznymi parami ani gazami ale co najwyżej przed uciążliwym zapachem przy niskich stężeniach - poniżej NDS (wersje specjalne półmasek z węglem aktywnym).

Norma EN 149:2001 + A1:2009 klasyfikuje półmaski w zależności od skuteczności filtracji oraz całkowitego maksymalnego przecieku wewnętrznego. Całkowity przeciek wewnętrzny to stopień nieszczelności maski wynikający z jej niepełnego przylegania do twarzy, z nieszczelności zaworu wydechowego (jeżeli jest w niego wyposażona) oraz penetracji filtra. Norma EN149 zakłada podział półmasek na trzy klasy: FFP1, FFP2 i FFP3 (skrót FFP oznacza „filtering face piece”):

• Klasa ochrony FFP1 - skuteczność filtracji 80% - stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej toksyczności dla których NDS≥2mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 4xNDS.
  Półmaski klasy FFP1 są odpowiednie do środowisk pracy, w których nie należy się spodziewać toksycznych ani fibrogennych pyłów czy aerozoli. Filtrują co najmniej 80% cząsteczek znajdujących się w powietrzu o wielkości od 0,6μm i można je stosować, jeśli wartość graniczna narażenia w miejscu pracy nie jest przekroczona więcej niż 4-krotnie.
  Klasa FFP1 nie może być stosowana przeciw cząstkom substancji rakotwórczych czy radioaktywnych ani przeciw znajdującym się w powietrzu czynnikom biologicznym grup ryzyka 2 i 3 oraz enzymom.
  Przykłady zastosowań: ręczna obróbka mechaniczna, budownictwo, rolnictwo, kamieniołomy, przemysł spożywczy, przetwórstwo tworzyw sztucznych.
  
• Klasa ochrony FFP2 - skuteczność filtracji 94% - stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o niskiej i średniej toksyczności  dla których NDS≥0,05mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 9xNDS.
  Półmaski klasy FFP2 stanowią ochronę przed szkodliwym pyłem i aerozolami oraz o własnościach mutagennych i fibrogenicznych, co oznacza, że w przypadku krótkotrwałego kontaktu powodują podrażnienie dróg oddechowych, a w perspektywie długoterminowej zmniejszają elastyczność tkanki płucnej.
  Półmaski FFP2 muszą przechwytywać co najmniej 94% cząsteczek znajdujących się w powietrzu do wielkości 0,6 μm. Można je stosować, jeśli wartość graniczna narażenia w miejscu pracy nie jest przekroczona więcej niż 9-krotnie.
  Klasa FFP2 nie może być stosowana przeciw cząstkom substancji radioaktywnych ani przeciw znajdującym się w powietrzu czynnikom biologicznym grupy ryzyka 3 oraz enzymom.
  Przykłady zastosowań: przemysł metalowy, górnictwo, spawanie, laboratoria, malowanie natryskowe, styczność z pleśnią/grzybami, bakteriami, tartaki, sproszkowane środki chemiczne i spożywcze.
• Klasa ochrony FFP3 - skuteczność filtracji 99% - stosowane do ochrony przed cząstkami stałymi i ciekłymi o wysokiej toksyczności dla których NDS<0,05mg/m³ o ile maksymalne stężenie wynosi do 20xNDS.
  Półmaski klasy FFP3 stanowią ochronę przed szkodliwym pyłem i aerozolami w tym substancjami rakotwórczymi i radioaktywnymi oraz chorobotwórczymi takimi jak wirusy, bakterie i zarodniki grzybów.
  Półmaski FFP3 muszą przechwytywać co najmniej 99% cząsteczek znajdujących się w powietrzu do wielkości 0,6 μm. Można je stosować, jeśli wartość graniczna narażenia w miejscu pracy nie jest przekroczona więcej niż 20-krotnie.
  Przykłady zastosowań: przemysł chemiczny, obróbka stali nierdzewnej, praca z azbestem, sortownie odpadów, przy dużej koncentracji pyłu kwarcowego, farmaceutyka, spawanie i zgrzewanie, odlewnie.

Wymagania normy EN 149 dla poszczególnych klas filtracji

Oznaczenia półmasek filtrujących, instrukcja użytkowania

Na opakowaniu półmaski filtrującej i na samym wyrobie powinny znaleźć się minimum następujące informacje:

 

Oznaczenie klasy filtracji	FFP1 FFP2 FFP3
Oznaczenia dodatkowe	D, NR, R
Określenie normy	EN 149
Znak CE
Data przydatności do użycia
Zakres temperatur
Maksymalna wilgotność względna warunków przechowywania
Nazwa i adres producenta
Piktogram zwracający uwagę użytkownika na informacje dostarczane przez producenta

Warto wiedzieć podczas COVID-19:

Międzynarodowe oznaczenia klas ochrony półmasek filtrujących:

Klasa ochrony półmaski filtrującej wg poszczególnych norm
UE EN149:2001 +A1:2009	USA NIOSH-42 CFR 84	CHINY GB2626-2006	INNE kraje
FFP2	N95 P95 R95	KN95 KP95	Australia: P2 Japonia: DS2, RS2, RL2, DL2 Meksyk: N95, P95, R95 Brazylia: PFF2 Korea: Special 1st
FFP3	N99 R99 P99 N100 R100 P100	KN99 KP99	Australia: P3 Japonia: DS3, RS3, RL3, DL3 Meksyk: N99, P99, R99, N100, R100, P100 Brazylia: PFF3

W okresie intensywnej walki z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 powodującego COVID-19 występują chroniczne niedobory sprzętu ochronnego, w tym półmasek ochronnych. Aby zwiększyć dostępność sprzętu ochronnego władze krajowe dopuszczają czasową możliwość sprzedaży i używania półmasek certyfikowanych i oznakowanych wg norm innych krajów. Stąd duża popularność na rynku polskim półmasek o oznaczeniach np. N95 czy KN95.

Do każdego opakowania jednostkowego półmaski filtrującej powinna być dołączona instrukcja użytkowania, z którą należy się zapoznać przed korzystaniem z maski. Producent powinien w niej zamieścić istotne informacje: 

• przeznaczenie półmaski,
• wyjaśnienie znaczeń jakiegokolwiek kodowania kolorem, np. szybkie rozpoznawanie poziomu ochrony danej półmaski poprzez oznaczanie jej kolorem,
• informację o konieczności sprawdzenia przed użyciem, np. sprawdzenie szczelności przylegania przed rozpoczęciem używania,
• opis sposobu zakładania i dopasowywania półmaski do twarzy użytkownika,
• sposób użytkowania,
• sposób konserwacji (np. czyszczenia, dezynfekowania); ma to zastosowanie przy półmaskach filtrujących wielokrotnego zastosowania (szczególnie producent powinien wymienić produkty nieodpowiednie do ich czyszczenia, które mogą uszkodzić materiał filtracyjny,
• warunki przechowywania,
• wyjaśnienie znaczenia użytych symboli/piktogramów,
• ograniczenia stosowania półmaski, np. półmaska filtrująca nie nadaje się do użytku w atmosferze wybuchowej; półmaska filtrująca nie powinna być stosowana podczas wykonywania czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego. 

Dobór i dopasowanie półmasek

• Półmaskę filtrującą dobieramy w zależności od stężenia aerozolu (pyłu, dymu, mgły) na stanowisku pracy posługując się krotnością przekroczenia wartości NDS danej substancji oraz w/w zaleceniami i informacjami producenta zawartymi w instrukcji użytkowania. Przede wszystkim należy określić rodzaj zanieczyszczeń dysponować wynikami pomiarów ich stężeń i ustaleniem maksymalnych wartości występujących w czasie dnia pracy w danym środowisku pracy. Pomiary te należy odnieść do wartości NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia), gdyż od krotności przekroczenia NDS zależy klasa ochronna sprzętu. Z normy EN149 wynikają minimalne krotności NDS opisane wyżej ale producenci bazując na wynikach mogą podawać wyższe wartości.
• Przy wyborze półmaski należy zwrócić uwagę aby była dostosowana do kształtu twarzy, tak aby blaszka nosowa i cała półmaska szczelnie przylegała do twarzy. Pomagają w tym producenci poprzez oferowanie półmasek w kilku rozmiarach.
• Stosowanie półmaski z zaworem wydechowym ułatwia oddychanie co jest szczególnie wskazane przy dużym wysiłku oraz półmaskach klasy FFP3. UWAGA: zawór wydechowy nie jest wskazany, jeżeli chcemy zapobiegać emisji wirusów i bakterii, np. podczas kaszlu.
• Jeżeli chcemy używać półmaski kilkukrotnie (dłużej niż jedna zmiana) to należy wybrać z oznaczeniem "R D".
• Przed każdym zastosowaniem należy po założeniu sprawdzić szczelność przylegania półmaski do twarzy wykonując test dopasowania zgodnie z instrukcją używania półmaski.
• Nie używać na brodę lub inny zarost na twarzy, który może powodować niewłaściwe przyleganie produktu.
• Półmaskę należy wymienić na nową, jeśli uległa zniszczeniu lub opory oddychania wzrosły.
• Zanieczyszczone i zużyte maski powinny być utylizowane jak odpady niebezpieczne dla zdrowia zgodnie z krajowymi wymogami prawnymi.

Maski medyczne wg normy EN 14683 - szczegóły

Maski medyczne (chirurgiczne) w pierwszej kolejności mają za zadanie chronić pacjenta przed personelem medycznym (np. podczas operacji) zapewniając sterylne warunki leczenia oraz chronić personel medyczny w przypadku narażenia na działanie krwi i innych płynów ustrojowych.
Europejska norma EN 14683 ocenia maski chirurgiczne przede wszystkim pod względem skuteczności filtracji bakteryjnej (BFE - bacterial filtration efficiency), różnicy ciśnień (oporu oddechu) i odporności na przesiąkanie.

Ze względu na skuteczność BFE maski dzielimy na:

• Typ I - minimalna skuteczność BFE = 95%
• Typ II - minimalna skuteczność BFE = 98%

Jeżeli maseczka chirurgiczna jest dodatkowo odporna na przesiąkanie, co zwiększa bezpieczeństwo personelu medycznego przed ekspozycją na krew i inne potencjalnie zakaźne płyny to w oznaczeniu pojawia się litera "R": Typ IR, Typ IIR.

Wymagania normy EN 14683 dla poszczególnych typów maseczek

W trakcie przeprowadzania pewnych procedur medycznych i niektórych czynności może dojść do zagrożenia personelu drogą oddechową. Sytuacje stanowiące zagrożenie to np.: powstawanie aerozoli krwi w powietrzu podczas stosowania narzędzi pneumatycznyh, pił, wierteł; przedostawanie się zakaźnych cząstek do powietrza przy użyciu diatermii czy lasera; przygotowywanie cytostatyków, procesy mycia i dezynfekcji, kontakt z chorym pacjentem (covid-19, gruźlica, mykoplazma, zapalenie płuc, błonnica, inne).
Jeżeli personel medyczny jest narażony na takie niebezpieczne pyły czy aerozole i zakaźne czynniki biologiczne to zaleca się stosowanie półmasek filtrujących FFP (zgodnych z normą EN 149) zamiast maseczek medycznych, gdyż stanowią one skuteczniejszą ochronę.