Skóra ludzka jest ważnym organem naszego ciała, który chroni narządy wewnętrzne przed szkodliwym działaniem bodźców zewnętrznych, w szczególności typu fizycznego, chemicznego i biologicznego. Funkcja ochronna jest wypełniana głównie przez zewnętrzną warstwę naskórka tzw. warstwę zrogowaciałą (stratum corneum). Należy zdać sobie sprawę, że mówimy o niezwykle delikatnej części skóry. Jej grubość wynosi zaledwie 0.01 mm co oznacza ok. 10 do 20 warstw komórek. Warstwa ta nie zawiera naczyń krwionośnych, jest ona pokryta naturalnym kwaśnym płaszczem tłuszczowym, a w komórkach można zaobserwować zwiększoną ilość białka keratynowego.
Czynniki ryzyka dla skóry
Ochrona skóry ogranicza się przede wszystkim do ochrony dłoni. 95% wszystkich zawodowych chorób skóry to uczulenia i podrażnienia pojawiające się na dłoniach. Niekorzystne działanie na skórę rąk wywierają głównie czynniki chemiczne, z którymi mamy do czynienia na stanowiskach pracy. Skóra ludzka wchłania substancje rozpuszczające się zarówno w tłuszczach jak i w wodzie. Szkodliwe substancje zawarte np. w emulsjach smarujących, chłodzących, farbach, lakierach, żywicach dość łatwo przenikają w głąb skóry, wnikają do krwiobiegu i osadzają się w narządach wewnętrznych w konsekwencji prowadząc do ich uszkodzenia i często do zmian nowotworowych. Szczególnie łatwo przenikają przez skórę węglowodory aromatyczne (benzen, toluen, ksylen) i alifatyczne (benzyna, nafta), aromatyczne aminy, związki nitrowe, fenole, insektycydy fosforoorganiczne, disiarczek węgla, tetraetylek ołowiu itp. Wchłanianie substancji szkodliwych zależy od stanu w jakim znajduje się skóra. Wpływ na to mają: grubość skóry, wiek człowieka, temperatura, wilgotność otoczenia itp. Łatwość wchłaniania substancji chemicznych zwiększają wszelkie urazy, skaleczenia, oparzenia i wszelakie alergie. Nie tylko środki toksyczne powodują choroby skóry. Nawet roztwory wodne pozornie mało szkodliwe, takie jak: mydło, chlorek sodowy, detergenty, środki czyszczące powodują odtłuszczenie, macerację, podrażnienia, a w następstwie mikrourazy prowadzące do powstawania wyprysków i owrzodzeń. Ciągła praca w rękawicach gumowych, np. chirurgicznych, również powoduje rozmoczenie naskórka pod wpływem wydzielanego przez skórę potu. Stąd wynika potrzeba higieny osobistej, odpowiedniego czyszczenia skóry i należytej pielęgnacji.
Zawodowe choroby skóry powstają często również wskutek niewłaściwego sposobu czyszczenia skóry. Dlatego każde mycie i usuwanie brudu powinno być możliwie staranne. Oznacza to, że środek używany do czyszczenia skóry powinien być nie tylko skuteczny, lecz również przyjazny dla skóry. Jednakże pracodawcy często pomijają względy dermatologiczne przy wyborze środków czystości. Dzieje się tak bądź z powodu nieznajomości tematu, bądź źle pojmowanych względów ekonomicznych. W praktyce o wyborze produktu najczęściej decyduje jego niska cena. Ponadto wiele zakładów pracy decyduje się na zakup jednego, często bardzo silnego środka pomimo faktu, iż w wielu przypadkach wystarczyłby produkt nie tak silny, a bezpieczniejszy dla naszej skóry. Z drugiej strony zdarzają się sytuacje, w których szczególnie uporczywe zabrudzenia usuwane są ze skóry w sposób prymitywny i niebezpieczny dla zdrowia pracowników np. przy użyciu piasku, trocin, granulowanego plastiku, pumeksu, wybielaczy chemicznych czy rozpuszczalników.
Skutki niewłaściwej ochrony skóry
Pierwsze objawy pogarszania się stanu skóry to suchość, szorstkość, zaczerwienienie, świąd. Po wystąpieniu powyższych oznak należy się skonsultować z lekarzem. Szkodliwe substancje obecne na stanowisku pracy i długotrwały, często wieloletni kontakt z nimi prowadzą początkowo do przesuszenia wierzchnich warstw naskórka, czasami do wyprysku kontaktowego, który nie leczony może przerodzić się w groźnie dla zdrowia czy nawet życia pracownika zawodowe choroby skóry. Ponieważ w większości przypadków jest to proces wieloletni, zarówno pracownicy jak i pracodawcy nie zdają sobie sprawy z zagrożeń oraz konsekwencji na jakie są narażeni w przyszłości. I mowa tu nie tylko o skutkach widocznych na powierzchni skóry, ale również, a może przede wszystkim, o takich zjawiskach jak np. odkładanie się niebezpiecznych związków w narządach wewnętrznych. Nasz organizm przez lata będzie wchłaniał przez skórę niebezpieczne związki, co w przyszłości może skutkować różnymi chorobami płuc, nerek czy wątroby, nie wyłączając chorób nowotworowych
Statystyka zawodowych chorób skóry
Według danych statystycznych w Polsce notuje się co roku kilkaset przypadków zawodowych chorób skóry. Jednak dane te nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji, ponieważ są one wynikiem niskiego poziomu diagnostyki krajowej a nie wynikiem znakomitego stanu warunków pracy, gdyż porównując je z danymi dotyczącymi zachorowań w Europie zauważymy wielką sprzeczność - np. w Niemczech w 2001 odnotowano aż ponad 19 tysięcy przypadków zawodowych chorób skóry. Wśród chorób zawodowych w Europie Zachodniej choroby skóry znalazły się na pierwszym miejscu. O ile zapadalność na inne choroby zawodowe ma tendencję malejącą, to ilość chorób skóry ciągle rośnie. Co ciekawe nastąpiło dość wyraźne przesunięcie ilości odnotowanych przypadków z tak zwanych "brudnych" do tradycyjnie "czystych" gałęzi przemysłu. Związane jest to z redukcją zatrudnienia w takich sektorach przemysłu ciężkiego jak górnictwo czy hutnictwo. W tym samym czasie jednak notuje się zwiększoną ilość zachorowań w takich branżach jak przemysł elektroniczny, spożywczy, medycyna czy fryzjerstwo. Poważną grupę ryzyka stanowią również osoby narażone na kontakt z chłodziwami rozcieńczalnymi w wodzie. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest praca w warunkach wilgotnych, długotrwałe korzystanie z odzieży ochronnej - brak dostępu powietrza i kontakt ze środkami do dezynfekcji dłoni (służby i personel medyczny).
Przepisy prawne dotyczące środków ochrony skóry
Dyrektywa 89/656/EWG, obejmująca minimalne wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczące stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej zalicza kremy i maści ochronne do ochron indywidualnych. Środki ochrony skóry objęte są polską normą PN-88/Z-08054 „Dermatologiczne środki ochrony osobistej. Klasyfikacja i wymagania”. Według tej normy środki osłaniające skórę, do których zalicza się kremy, żele i maści ochronne, stosuje się do ochrony rąk przed działaniem szkodliwych czynników występujących podczas pracy, takich jak: pyły, żywice, barwniki, woda, wodne roztwory soli i kwasów o stężeniu do 5%, chłodziwa, rozpuszczalniki organiczne, pokosty, farby, produkty destylacji ropy naftowej, kleje, czynniki biologiczne i promieniowanie ultrafioletowe.
Pracodawca ma obowiązek przeprowadzania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego występującego przy określonych pracach i związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko. W zależności od wyników oceny ryzyka pracodawca powinien zapewnić pracownikom odpowiednie środki ochrony skóry.
Wykorzystano materiały: Piotr Leszczyński - Aco-Tec
